I. SÂU HẠI TRÊN CÂY
1.1. Nhện đỏ
Đặc điểm gây hại
Nhện đỏ có kích thước cơ thể rất nhỏ, lấm tấm như cám.Gây hại bằng cách hút dịch của mô tế bào lá làm cho mặt trên của lá bị vàng loang lổ, nếu mật độ cao làm lá bị xoăn lại.
Gặp điều kiện thuận lợi nhện sinh sản rất nhanh, làm cho từng mảng lớn của lá bị vàng, khô, thậm chí toàn bộ lá bị khô cháy và rụng.
Hoa bị thui chột không đậu trái được, trái non bị hại lốm đốm vàng và có thể bị rụng, gây thiệt hại lớn
Nhện đỏ thường phát sinh và gây hại nặng trong mùa khô nóng hoặc những thời gian bị hạn trong mùa mưa.
Biện pháp phòng trừ
Cắt bỏ những lá có mật số nhện qúa cao đã chớm bị vàng úa đem tiêu hủy.
Có thể dùng máy bơm nước tưới vườn có áp suất mạnh xịt mạnh tia nước vào mặt dưới của lá để rửa trôi bớt nhện.
Cần dùng luân phiên nhiều loại thuốc để hạn chế bớt áp lực gây kháng thuốc đối với nhện.
Có thể sử dụng luân phiên bằng một trong những loại thuốc sau đây: Tungmectin 1.9EC, Comite 73 EC. Sau khi phun xịt khoảng 7-10 ngày nếu vẫn còn nhện thì xịt tiếp lần hai. Xịt ướt đều mặt dưới của lá.
1.2. Bọ trĩ
Đặc điểm gây hại
Là loài gây hại dạng chích hút, chúng thường xâm nhập vào bộ phận hoa, lá, quả non để chích hút làm cho hoa khó thụ phấn, quả khó hình thành. Gây hại trái làm cho trái méo mó, dị hình, bề mặt trái bị nám.
Biện pháp phòng trừ
Nên trồng luân canh với những loại cây trồng khác (trừ họ bầu, bí, dưa).Sử dụng màng phủ nông nghiệp.
Mùa vụ trồng tập trung, mật độ trồng theo khuyến cáo của cán bộ kỹ thuật.
Kiểm tra đồng ruộng thường xuyên để phát hiện bọ trĩ.
Chăm sóc cho cây trồng khỏe mạnh.Tránh bón nhiều phân đạm
Trong mùa khô nóng, tưới phun mưa để duy trì độ ẩm, mát cho ruộng hoa màu.
Sử dụng bẫy dính màu vàng hoặc xanh da trời có thể thu hút bọ trĩ trưởng thành.
Khuyến khích hoặc sử dụng các loài bọ rùa, ong ký sinh Ceranisus sp.Thường xuyên điều tra đồng ruộng tiến hành phòng trừ kịp thời.
1.3. Ruồi đục trái
Đặc điểm gây hại
Có 2 loài ruồi đục trái gây hại trên chanh leo: Bactrocera cucurbitae and Ceratitis capitate.
Trái non bị hại nhăn nheo và rụng sớm, vết thương do ruồi đục sẽ làm giảm giá trị thương mại của quả.
Biện pháp phòng trừ
Thu gom hết trái rơi rụng trong vườn đem chôn sâu dưới đất 50cm có rải thêm vôi bột để tiêu diệt hết trứng và dòi non còn nằm bên trong nhằm tránh lây lan.
Thường xuyên vệ sinh vườn bằng cách cắt tỉa những cành, nhánh không cần thiết, tạo cho vườn luôn thông thoáng, sạch sẽ, hạn chế nơi trú ngụ của con trưởng thành.
Dùng chất pheromon dẫn dụ để làm bẩy dẫn dụ và tiêu diệt con trưởng thành đực. Biện pháp này muốn có kết quả cao nên vận động nhiều nhà vườn cùng tiến hành đồng loạt trên diện rộng.
Sử dụng Protein thủy phân trộn chất độc làm bả diệt ruồi đục trái. Cách làm như sau: pha 100 ml Protein thủy phân với 3-5 ml thuốc trừ sâu Regent 5SC, pha loãng với 1 lít nước rồi đem phun cho mỗi cây trên diện tích khoảng 1 m2 tán lá với lượng 50 ml hỗn hợp. Mỗi tuần phun 1 lần vào lúc 8-10 giờ sáng, ruồi sẽ đến ăn và chết làm giảm được mật số nên không gây hại được.
1.4. Sâu đục thân
Đặc điểm gây hại.
Sâu trưởng đẻ trứng ở kẽ nứt của thân, sâu non nở ra đục vào thân cây tạo thành đường vòng quanh thân, dần dần đục sâu vào trong thân làm rỗng thân.
Khi cây vừa bị sâu hại, lá non ở đầu nhánh có màu xanh hơi đậm, hơi xoăn và nhỏ hơn lá bình thường.
Cây bị hại nặng thì lá vàng và héo, vỏ thân cây chanh leo có dấu hiệu nứt nẻ.
Biện pháp phòng trừ
Biện pháp canh tác: tạo hình và cắt tỉa nhánh được tiến hành thường xuyên. Sau thu hoạch cắt hết tất cả các cành trên giàn đã cho trái, để lại thân và các cành từ mặt đất tới giàn.
Biện pháp vật lý: Dùng dụng cụ rạch phần thân để bắt sâu, sau đó dùng bao nilon sạch buộc lại vết đạ rạch, kể cả vết đục.
Biện pháp hoá học: Đối với cây bị hại nhẹ dùng thuốc phun kỹ lên thân cây như: Padan 4G, Diaphos 4G, Cộng hợp 16BTN.
II. BỆNH HẠI TRÊN CÂY
2.1. Bệnh đốm dầu
Nguyên nhân gây bệnh
Gây ra bởi vi khuẩn Pseudomonas passiflorae. Bệnh thường xuất hiện vào mùa thu và mùa khô.
Triệu chứng bệnh
Trên lá: bệnh tạo nên những vết thương từ màu ô liu tới màu nâu, thường bao quanh bởi quầng sáng màu vàng nhạt, bệnh nặng dẫn đến rụng lá.
Trên thân non: dấu hiệu đầu tiên của sự xâm nhiễm là những vết trũng màu xanh đen, mọng nước. Sau sẽ phát triển thành màu nâu sáng, có viền rõ ràng với phần không bị bệnh.
Trên thân già: triệu chứng ban đầu là những đốm nhỏ hình tròn có màu xanh đen, hơi trũng xuống, sau đó lan rộng ra và có màu nâu tối, những thương tổn này hoàn toàn bao quanh chồi non và gây chết cây.
Trên trái: trái nhỏ, màu xanh tối, như giọt dầu. Sau đó phát triển thành những vòng tròn, thô nhám, mảng lốm đốm mọng nước. Làm trái rụng sớm và thối trái.
Biện pháp phòng trừ
Biện pháp canh tác: Vệ sinh đồng ruộng, thu gom lá già, tàn dư cây trồng tiêu hủy. Bón phân cân đối để cây phát triển tốt kháng được bệnh, chọn giống chống chịu với sâu bệnh. Nhổ bỏ những cây đã bị bệnh.
Biện pháp hóa học: Có thể sử dụng các loại thuốc Coc 85 WP liều lượng 15-20 g/8 lít nước, Newkasuran 16,6 BTN liều lượng 0,5-1,0 kg/ha, Ketomium 1,5×106 CFU/g liều lượng 10-25 g/10 lít nước.
2.2. Bệnh héo xanh vi khuẩn
Nguyên nhân gây bệnh
Gây ra bởi vi khuẩn Pseudomonas syringae, vi khuẩn này có mối liên hệ đến mầm bệnh của đốm dầu.
Triệu chứng của 2 bệnh này tương tự nhau, và cách thức phòng trị cũng giống nhau.
Triệu chứng bệnh
Khi cây bị nhiễm bệnh thì toàn bộ cây sẽ rũ xuống đất và chết, mặc dù lá vẫn còn tươi xanh. Ngoài ra, khi bị nhiễm bệnh, phần bên trong của thân cây bị sũng nước, sau đó chuyển màu nâu, làm cho cây không phát triển được.
Biện pháp phòng trừ
Sau mỗi vụ thu hoạch, thu gom tàn dư của cây, tiêu hủy sạch sẽ để hạn chế mầm bệnh còn sót lại ảnh hưởng đến vụ sau
Luôn vệ sinh vườn tược sạch sẽ, trồng cây với mật độ vừa phải (3m x 3m), không trồng quá dàySử dụng chế phẩm sinh học Bio-Gavi hoặc sản phẩm tương đương để ngăn chặn sự phát triển của các loại vi khuẩn
Thường xuyên kiểm tra vườn, nếu thấy cây nào có dấu hiệu bệnh cần nhanh chóng nhổ bỏ, tập trung tiêu hủy ngay
Có thể kết hợp các biện pháp hóa học bằng cách phun các loại thuốc chứa các hoạt chất: Copper hydroxide, Copper Oxychloride +Kasugamycin, Copper Oxychloride 50% + Metalaxyl 8%, Ningnanmycin.
2.3. Bệnh đốm nâu
Nguyên nhân gây bệnh
Gây ra bởi nấm Septoria passiflorae, bệnh tấn công các bộ phận lá, thân, và quả. Bệnh gây hại nặng có thể làm rụng lá, rụng quả sớm dẫn đến giảm năng suất cây trồng.
Triệu chứng bệnh
Trên lá: xuất hiện những đốm màu nâu nhỏ. Sau đó lan rộng ra thành đốm lớn có tâm màu sáng và có hình dạng bất định.
Trên thân: vết bệnh có hình thon dài với màu nâu đen, thường xuất hiện gần nách lá hoặc gân lá (do bị tổn thương cơ giới, cây bị chảy nhựa). Khi vết bệnh bao quanh thân cây thì chồi non sẽ bị héo, quả teo lại và rụng sớm.
Trên quả: vết bệnh đầu tiên chỉ nhỏ như mũi kim sau lan rộng thành những vòng tròn lớn với vết nâu lõm có tâm màu nâu xám. Dần dần phần vỏ quả xung quanh vết bệnh bị nhăn nheo và quả bị rụng.
Biện pháp phòng trừ
Biện pháp canh tác: Bón phân cân đối, chọn giống chống chịu bệnh. Tỉa cành tạo cho vườn cây thoáng và tiêu hủy cây bị bệnh.
Biện pháp hóa học: Có thể sử dụng các loại thuốc Manzate 200 liều lượng 10-20 g/8 lít nước, Mexyl-MZ 72WP liều lượng 30 g/8 lít nước, Arygreen 75WP liều lượng 20-30 g/8 lít nước; Vicuron 250SC liều lượng 15-20 ml/8 lít nước; Workup 9SL liều lượng 10-15 ml/8 lít nước; Thalonil 75WP liều lượng 20-30 g/8 lít nước…
2.4. Bệnh đốm xám
Nguyên nhân gây bệnh
Gây ra bởi nấm Septoria passiflorae, bệnh tấn công các bộ phận lá, thân, và quả.Bệnh thường xuất hiện vào mùa hè và mùa thu. Khi thời tiết mưa nhiều.
Triệu chứng bệnh
Trên lá, vết bệnh thường không có hình dạng cố định, chỉ là những đốm nhỏ màu nâu sáng, nhanh chóng lan rộng và làm lá rụng.
Trên thân, vết bệnh xuất hiện tương tự như ở trên lá
Trên quả, vết bệnh đầu tiên cũng là những đốm nhỏ, tương tự như trên lá và thân. Sau đó những đốm này tạo thành những vết thương tổn lớn gây nên hiện tượng rụng lá và quả.
Biện pháp phòng trừ
Thường xuyên cắt tỉa cành, tạo độ thông thoáng cho cây. Nhanh chóng loại bỏ các phần có dấu hiệu bệnh, tập trung tiêu hủy sạch sẽ
Sử dụng các thuốc hóa học có chứa hoạt chất Azoxystrobin + Difenoconazole (Amistar top 325SC); Mancozeb + Metalaxyl – M (Ridomil Gold 68WP); Carbendazim (Carbenvil 50SC); Cuprous Oxide (Norshield 86.2WP) phun đều 2 mặt lá, phần thân và quả. Phun định kỳ hoặc phun khi cây bắt đầu có dấu hiệu bệnh
2.5. Bệnh thối hạch
Nguyên nhân gây bệnh
Do nấm Sclerotinia sclerotiorum gây ra. Bệnh này phát triển thuận lợi trong điều kiện ẩm ướt kéo dài và nhiệt độ từ 15 -20 độ C.
Triệu chứng bệnh
Trên thân, vết bệnh lan rộng làm bong lớp vỏ, làm gãy đổ chồi non.
Trên trái, vết bệnh lan nhanh và có màu nâu nhạt bao phủ toàn bộ trái, cuối cùng trên trái sẽ hình thành các hạch nấm màu đen có nhìn thấy bằng mắt thường, lúc này trái sẽ bị rụng.
Biện pháp phòng trừ
Vệ sinh vườn tược, cắt bỏ các phần cây nghi nhiễm bệnh, tập trung tiêu hủy sạch sẽ.
Vặt bỏ các lá già, lá gốc, tạo độ thông thoáng cần thiết, tránh để nước đọng ở gốc.
Trồng cây với mật độ hợp lý, tránh trồng dày, nên cân đối và ưu tiên sử dụng các loại phân hữu cơ nguồn gốc sinh học.
Sử dụng các loại thuốc chứa hoạt chất Iprodione, hoặc chế phẩm sinh học chứa nấm đối kháng Trichoderma spp.
2.6. Bệnh héo rũ do nấm
Nguyên nhân gây bệnh
Do sự phối hợp của các chủng nấm Fusarium avenaceum, Giberella, baccata, Gibberella saubinetii
Triệu chứng bệnh
Phần gốc sát mặt đất, cổ rễ xuất hiện các vết bệnh màu nâu đen vòng quanh thân, cản trở nước và các chất dinh dưỡng truyền từ rễ lên nuôi cây, cây ban đầu sẽ vàng lá, còi cọc, rồi chuyển dần sang héo rũ và chết.
Biện pháp phòng trừ
Hạn chế việc tạo vết thương cho cây trong quá trình chăm sóc, bón phân, tỉa cành, làm cỏ, giữ cho vườn luôn sạch sẽ.
Phòng trừ tốt các loại bệnh do nấm và các loài sên nhớt. Phần gốc cây cần được bảo vệ chống lại ảnh hưởng của thuốc diệt cỏ và đặt các viên thuốc để dẫn dụ sên nhớt đến tiêu diệt.
Những cây bị bệnh cần được di chuyển cẩn thận, đem phơi khô và đốt.Sử dụng các loại thuốc Trichoderma 3,2 x 109 bao tử/g sử dụng 3kg/1000m2 trộn với phân chuồng hoặc phân vi sinh bón vào đất.
2.7. Bệnh thối rễ
Nguyên nhân gây bệnh
Do các chủng nấm Phytophthora cinnamomi, Phytophthora megasperma, Fusarium kết hợp với nhau
Phytophthora cinamomi thường gây hại vào mùa hè và mùa thu, Phytophthora megasperma thường gây hại vào mùa xuân.
Triệu chứng bệnh
Ban đầu cây sẽ bị héo lá, lá chuyển dần sang màu xanh nhạt, rồi màu đồng, sau đó khô vào rụng, chồi non thường bị héo rũ, sau đó chuyển qua thối ngọn. Trên quả xuất hiện những vết bệnh lớn, màu xám. Lá và quả xanh của cây rất dễ rụng
Phần rễ và gốc rễ chuyển sang đậm màu, sau thành màu đen, cản trở việc truyền nước và chất dinh dưỡng.
Bệnh xuất hiện quanh năm, nhưng có dấu hiệu rõ rệt nhất vào những tháng mùa mưa, khi độ ẩm tăng cao tạo điêu kiện thuận lợi cho nấm bùng phát.
Biện pháp phòng trừ
Điều chỉnh chế độ tưới nước cho phù hợp, không nên để phần gốc quá ẩm ướt, đọng nước.
Sử dụng các chế phẩm sinh học chứa nấm đối kháng Trichoderma phun, tưới, sục hoặc trộn với phân hữu cơ vi sinh, phân chuồng lúc bón cho cây
Phun xịt bằng các loại thuốc trị nấm gốc đồng, thuốc có hoạt chất Fosetum aluminium
2.8. Bệnh phấn trắng
Nguyên nhân gây bệnh
Bệnh phấn trắng do virus Passion Fruit Woodiness (viết tắt là PWV) gây ra.
Triệu chứng bệnh
Trên lá: Khi cây còn non, làm lá quăn lại, nhăn nheo và nhỏ hơn bình thường. Phần chóp lá bị vàng, cuống lá lốm đốm. Chồi ngọn không phát triển.
Trên trái: trái bị biến dạng, vỏ trái bị sần sùi, xuất hiện những u to nhỏ. Trái ngừng phát triển, màu sắc trái không đồng nhất và trái bị cứng lại. Mẫu mã trái xấu, khó bán khiến cho giá trị kinh tế bị giảm.
Biện pháp phòng trừ
Biện pháp canh tác: Bón phân cân đối, chọn giống chanh dây tốt, chống chịu với sâu bệnh… vệ sinh đồng ruộng.
Biện pháp hóa học: Có thể sử dụng các loại thuốc Coc 85 liều lượng 20 g/8 lít nước, Champion 77WP liều lượng 15-20 g/8 lít nước, Viram plus 500SC liều lượng sử dụng 25 ml/8 lít nước, Vinomyl 72WP liều lượng 25 g/8 lít nước, Carben 50SC liều lượng 10-15 ml/8 lít nước; Vicuron 250SC liều lượng 15-20 ml/8 lít nước; Carbenzim 500SC liều lượng 15-20 ml/8 lít nước
2.9. Bệnh do tuyến trùng
Đặc điểm gây hại
Chúng thường tập trung làm tổ ở phần rễ, nhằm mục đích hút chất dinh dưỡng, tạo nên các nốt sần đặc trưng trên rễ, gây tắc nghẽn hệ thống mạch dẫn, khiến cây còi cọc, thiếu chất, đôi khi héo rũ.
Biện pháp phòng trừ:
Đất mới khai phá không nên trồng chanh dây ngay, cần cày xới phơi đất ít nhất 3 tháng để loại bỏ tuyến trùng
Đất trồng cà phê, trồng tiêu chuyến qua trồng chanh dây, cần trồng các loại cây màu ít nhất 1-2 vụ trước khi canh tác cây chanh dây.Hố trồng chanh dây cần được xử lý bằng chế phẩm sinh học 1 tuần trước khi trồng
Lựa chọn giống kháng bệnh, được xử lý mầm bệnh đầy đủ.Trong quá trình canh tác, cần xử lý định kỳ bằng Carbosunfan, Ethoprophos theo liều lượng
2.10. Bệnh cứng trái, sần sùi.
Nguyên nhân gây bệnh
Do một loài virus Passion fruit woodiness gây ra, được truyền nhiễm từ 2 loài rệp (Rệp muội) Aphis gossypii, (Rệp đào) Myzus persicae mang mầm bệnh gây ra. Khi 2 loài rệp này chích vào thân, lá, quả thì chúng sẽ để lại loài virus này và làm cho cây chanh dây mang bệnh.
Triệu chứng bệnh
Trên lá có những đốm vàng, đốm sáng, hoặc đường vằn và tán lá có những nếp nhăn hoặc méo mó. Lóng trên thân ngắn, tán lá thành chùm, chậm sinh trưởng
Trái chanh leo bất bình thường, lốm đốm điển hình trên lá, lốm đốm vàng, chùn đọt, từng mảng trong suốt, đốm vòng trên lá, đốm vòng trên trái, chấm nhỏ trên trái, dạng lá dương sĩ, vàng chóp lá, lốm đốm trên cuống, phình to dây.
Biện pháp phòng trừ
Sử dụng cây giống sạch bệnh từ đơn vị sản xuất có uy tín thông qua ghép từ mắt ghéo, gốc ghép sạch bệnh được nhân trong nhà lưới chống côn trùng.
Hạn chế sự lan truyền qua dụng cụ làm vườn, trong quá trình cắt tỉa từng cây cần có biện pháp xử lý tiệt trùng dụng cụ bằng xà phòng hoặc Na2PO4 (3%) để tránh lây nhiễm từ cây cây bị bệnh sang cây khỏe.
Tránh, hạn chế lây lan qua rầy mềm bằng cách kiểm soát rầy mềm qua các đợt đọt non
+ Sử dụng bẫy màu vàng để dự báo côn trùng chích hút, để phun xịt kịp thời.
+ Sử dụng giấy bạc, tạo ánh sáng phản xạ xua đuổi côn trùng chích hút.
+ Sử dụng thuốc trừ sâu lưu dẫn: Confidor, Admire, thuộc nhóm Imidichloride theo liều lượng khuyến cáo trên bao bì+ Sử dụng thuốc trừ sâu khác như Applaud, Trebon, Bassa, v.v.
+ Giai đoạn cây con nên bảo vệ trong vải mùng trắng cho từng cây hoặc lưới chuyên dụng chống côn trùng xâm nhập hoặc trồng trong nhà lưới.+ Tránh trồng xen với cây trồng là ký chủ ưa thích của rầy mềm như cà tím, ớt, khoai tây, thuốc lá và dưa chuột. Hạn chế trồng cây trên nền đất đã được trồng những cây này ít nhất trong 03 tháng.
+ Nếu có điều kiện sử dụng ong ký sinh hoặc côn trùng ăn mồi.Vệ sinh vườn trồng, cắt tỉa chồi, lá bệnh, quả bệnh đem tiêu hủy, tưới đủ nước, giữ nước trong mùa khô, bón phân cân đối và hợp lý, tránh bón quá nhiều đạm nhất là trong mùa mưa.
2.11. Bệnh xoăn lá
Nguyên nhân gây bệnh
Do virus Papaya leaf curl (PLCV) hoặc Euphorbia Leaf Curl gây ra, lây lan thông qua trung gian là rầy phấn trắng (white fly) Bemisia tabacii.
Triệu chứng bệnh
Lá bị biến dạng, quăn queo rất nặng, kích thước lá nhỏ hơn bình thường, mép lá quăn vào trong, sẫm màu, dầy hơn và rất giòn. Cuống lá, lóng thân trở nên ngắn lại
Biện pháp phòng trừ
Sử dụng cây giống sạch bệnh, có nguồn gốc rõ ràng
Khi cây đã nhiễm bệnh, cần nhổ bỏ mang đi tiêu hủy
Sử dụng các loại bẫy côn trùng, bẫy rầy treo xen kẽ trong vườn
Phun định kỳ các loại thuốc trừ sâu nhóm Monocrotophos, Imidachlorid
Giai đượm ươm trồng, cấy ghép cần có được thực hiện trong nhà lưới, nhà kính hạn chế côn trùng xâm nhập
Không trồng xen với các ký chủ của rầy trắng như thuốc lá, cà chua, các loại cây họ bầu bí
Thường xuyên vệ sinh vườn tược thông thoáng, làm cỏ sạch sẽ.
Bón phân cân đối, cung cấp đủ nước trong mùa khô để cây sinh trưởng mạnh tăng sức đề kháng.
Chúc bà con có vụ mùa bội thu!!!
